Ο άθεος ως ηγέτης
Παναγιώτης Ήφαιστος, «Τύπος της Κυριακής» 31.1.2004
Στηλιτεύοντας τον πολιτικό ανορθολογισμό των άθεων «διαφωτιστών» ο μεγάλος μας στοχαστής Παναγιώτης Κονδύλης έγραψε ότι ανεξάρτητα των προσωπικών θρησκευτικών πεποιθήσεων του καθενός δεν μπορεί να παραβλεφτεί η σημασία των μεταφυσικών κατασκευών στον κοινωνικοπολιτικό βίο, στην διαμόρφωση των συλλογικών ταυτοτήτων, στην οικοδόμηση των εθνικών κοσμοθεωριών και στην διασφάλιση της πολιτικής κυριαρχίας ενός κράτους. Δυστυχώς, στην Ελλάδα η συζήτηση περί το ζήτημα περιορίζεται σε αστειότητες αρθρογράφων κυριακάτικων εφημερίδων οι οποίοι ειδικεύονται στην «περιπαικτική επιφυλλιδογραφία». Πρόκειται για μια παρδαλή μάζα στοχαστικών υπολειμμάτων των πιο ακραίων «άθεων» και «εταιρικών» αντιλήψεων τα οποία όντας πνευματικά βαθιά νυχτωμένα κόλλησαν στο τέλμα της θεοκρατικής-κοσμικής διαμάχης του 15ου αιώνα. Συχνά λοιπόν ο Διαφωτισμός ισοπεδώνεται, απλουστεύεται και προσαρμόζεται στις εφήμερες επικοινωνιακές ανάγκες της εργολαβικής αντι-Εκκλησιαστικής εκστρατείας και στην αβυσσαλέα υποκειμενική γνώμη του εκάστοτε επιφυλλιδογράφου.Ποιοι είναι λοιπόν φανατικοί και ποιοι έχουν τρικυμισμένο εγκέφαλο; Ποιος πολιτικός ηγέτης είναι άθεος και τι σημαίνει αυτό για την διακυβέρνηση της Ελλάδας; Έχουμε ή δεν έχουμε δικαίωμα να ρωτούμε τους επίδοξους ηγέτες «τι θεό πιστεύουν»; Αναμφίβολα, τόσο ένας άθεος όσο και ένας θρήσκος επίδοξος ηγέτης έχουν το ίδιο ακριβώς δικαίωμα διεκδίκησης των ανώτατων πολιτειακών αξιωμάτων. Οι κοσμοθεωρίες τους, όμως, δεν είναι «ατομικό δεδομένο». Αμφότεροι, έχουν υποχρέωση να ξεδιπλώσουν στους ψηφοφόρους την κοσμοθεωρία τους, να εξηγήσουν τις θέσεις τους απέναντι στα ζητήματα που αφορούν τις θρησκείες και κυρίως, επειδή υπάρχει πληθώρα αντιθετικών παραδοχών γι’ αυτό το καίριο ζήτημα, να εξηγήσουν τον τρόπο που αντιλαμβάνονται το «κοσμικό κράτος» σε σχέση με την θρησκεία. Αυτό σε τελευταία ανάλυση είναι άμεση ανάγκη επειδή ορισμένοι φαίνεται ότι βάλθηκαν να μας πείσουν πως στην Ελλάδα θα υπάρξει αυτό που πουθενά δεν υπάρχει, δηλαδή εσωτερική διάσπαση της ελληνικής Πολιτείας, με σκοπό την μετατροπή της σε κατακερματισμένο «πολυπολιστισμικό κράτος», στο πλαίσιο του οποίοι οι μανιακοί υποστηρικτές φασιστοειδών «ιδεαλιστικών» δογμάτων θα μετατρέψουν την θρησκευτική πίστη σε θήραμα των διεστραμμένων κοσμοπολίτικων φαντασιώσεών τους. Συναφώς, δεν χρειάζεται να είναι κάποιος θρήσκος ή θρησκευόμενος για να γνωρίζει ότι ο Διαφωτισμός δεν παρήγαγε μόνο τον Εμμανουήλ Καντ ή άλλους ανάλογης εμβέλειας στοχαστές αλλά και ακραίες αθεϊστικές παραδοχές οι οποίες ευθύνονται για «ιδεαλιστικές» ανωμαλίες όπως ο κομμουνιστικός αθεϊσμός, ο χιτλερικός αυταρχισμός και το «εταιρικό κράτος» στην διαδικασία ευρωπαϊκή ολοκλήρωσης, διαστροφή και παραλογισμός που εγκαταλείφθηκε βιαστικά την δεκαετία του 1960 μπροστά στην πείσμονα αντίσταση του ευρωπαϊκού εθνικού κράτους. Επειδή λοιπόν κάποιοι επιφυλλιδογράφοι στηριγμένοι στην εφήμερη επικοινωνιακή και αριθμητική τους υπεροχή βάλθηκαν να αποβλακώσουν την ελληνική κοινωνία ας πούμε τα πράγματα με το όνομά τους.
Κατά πρώτον, το δυτικοευρωπαϊκό εθνικό κράτος αναδείχθηκε ως θεσμός στο πλαίσιο αγώνων πολιτικής κυριαρχίας των ευρωπαϊκών κοινωνιών κατά της Ρωμαιοκαθολικής αξίωσης ίδρυσης πανευρωπαϊκής θεοκρατικής πολιτείας. Σ’ αυτό οφείλεται ο «ανεξίθρησκος» χαρακτήρας του δυτικοευρωπαϊκού εθνικού κράτους και αυτό με κανένα τρόπο δεν υποδηλώνει πως οι κοινωνίες είναι άθρησκες. Αντίθετα με αυτές τις ιστορικές συνθήκες γένεσης του κράτους στην Ευρώπη, σ’ ανατολικά κράτη όπως η Ελλάδα, εκτός του ότι η επιβίωση των κοινωνιών τους οφείλεται, εν πολλοίς, στην θρησκευτική πίστη, οι ηγεσίες των Εκκλησιών κατά κανόνα ηγήθηκαν των αγώνων για ανεξαρτησία-ελευθερία ενάντια στις δυναστικές πολυεθνικές αυτοκρατορίες. Κατά συνέπεια, ο διαμορφωτικός ρόλος της Εκκλησίας στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι ήταν βαθύτατα διαφορετικός: Στην Ευρώπη το κράτος κτίστηκε ενάντια στους εκκλησιαστικούς ηγέτες (και όχι βεβαίως ενάντια στην θρησκεία) και στην Ελλάδα το κράτος κτίστηκε σε συμμαχία με την Εκκλησία. Γι’ αυτό μόνο στα πλαίσια αγοραίων ή αστείων περιπαικτικών αναλύσεων μπορεί να συγκριθεί η έννοια του κοσμικού κράτους στην Δύση με το κοσμικό κράτος ανατολικών Πολιτειών όπως η Ελλάδα. Επιπλέον, για πολύ συγκεκριμένους λόγους, το κοσμικό κράτος ορθόδοξων κρατών όπως η Ελλάδα είναι για την Δυτική Ευρώπη παράδειγμα προς μίμηση. Η Ορθοδοξία είναι από μόνη της μια αντιρατσιστική, δημοκρατική και πλουραλιστική οικουμενική κοσμοθεωρία. Αυτό το ηθικοφιλοσοφικό υπόβαθρο και ο θεολογικός λόγος είναι βαθύτατα εμπεδωμένος στα ήθη και στα έθιμα του λαού αναπόφευκτα προσαρμόζει τις ηθικοκανονιστικές δομές του κοσμικού κράτους στις παραδόσεις της πολυπολιτισμικής-πολυθρησκευτικής συνύπαρξης με κοινωνικές ομάδες άλλων χριστιανικών δογμάτων και άλλων θρησκειών. Αυτό, σ’ αντίθεση με την Δύση, όχι μόνο δεν θέτει δίλημμα «Θεοκρατία ή κοσμικό κράτος» αλλά συνεισφέρει στην δημιουργία ενός βιώσιμου και ώριμου κοινωνικοπολιτικού συστήματος. Σε κάθε περίπτωση, δεν χρειάζεται να είναι κάποιος θρήσκος για να γνωρίζει ότι οι ηθικοφιλοσοφικές παραδοχές της Ορθοδοξίας είναι βαθύτατα αντιρατσιστικές, βαθύτατα πλουραλιστικές και εξ αντικειμένου προσαρμόσιμες σε κάθε (πολύ)πολιτισμικό περιβάλλον. Η κοινωνία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, παρά τις στοχαστικές επιρροές ανόητων και επιπόλαιων κοσμοπολίτικων ιδεολογημάτων είναι προικισμένη με αυτή την οικουμενική πολιτισμική-θρησκευτική κληρονομιά γεγονός που επιτρέπει βιώσιμες κοινωνικές ισορροπίες που πολλοί στην Δυτική Ευρώπη θα ζήλευαν. Αυτές τις ισορροπίες της ελληνικής κοινωνίας φαίνεται ότι κάποιοι άφρονες σκοπό έχουν να τις διαταράξουν όταν χλευάζουν τον θρησκευτικό και πολιτικό πολιτισμό μας και όταν μας καλούν να μιμηθούμε τα ιδεολογήματα ανώριμων κοινωνιών.
Κατά δεύτερον, την ηθικοφιλοσοφική ωριμότητα της ελληνικής κοινωνίας και άλλων ορθόδοξων κοινωνιών πολλοί θα την ζήλευαν. Μπορεί λόγω ενός ιστορικά ασθενούς και έξωθεν εξαρτημένου κράτους να υπάρχουν μύρια προβλήματα στην Ελλάδα αλλά αυτό δεν συγκρίνεται με την προβληματική εξέλιξη και διαμόρφωση του δυτικού κράτους. Αυτό καταμαρτυρείται από τις γενοκτονίες, τις εθνοκαθάρσεις και την διαχρονική ευρωστία των ρατσιστικών κομμάτων κατά τη διάρκεια της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας. Δεν χρειάζεται παρά να έχεις μάτια για δεις ότι οι εσωτερικές ισορροπίες μεταξύ του δυτικοευρωπαϊκού κράτους, των Εκκλησιών και καθ’ έκαστο κράτος κοινωνικού περίγυρου ήταν και συνεχίζουν να είναι εύθραυστες, ευάλωτες και συχνά επικίνδυνα υπερευαίσθητες στους μετανάστες, στις μειονότητες και στους ξένους. Άπειρα παραδείγματα της ύστερης ευρωπαϊκής ιστορίας επαληθεύουν αυτό το γεγονός, καθώς επίσης και το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση -η οποία ως ιδέα σκοπό είχε, ακριβώς, να αντιμετωπίσει αυτά τα υπαρκτά προβλήματα- ελάχιστα επηρέασε τις πιο πάνω εγγενείς υποβόσκουσες τάσεις. Μόνο μερικοί έλληνες άσχετοι και φανατικοί που πρωτοστάτησαν στην υπόθεση του αντιδημοκρατικού μέτρου υποχρεωτικής απάλειψης του θρησκεύματος από τις ταυτότητες των ελλήνων πολιτών, πιστεύουν πως στην Ευρώπη υπάρχει ένας θαυμαστός πολυπολιτισμικός πλουραλισμός και πως η ισορροπία κράτους-κοινωνίας των ευρωπαϊκών πολιτειών είναι ιστορικά δεδομένη, σταθερή και χωρίς προβλήματα. Με πιο απλά λόγια, ενώ ένας έλληνας ή σέρβος ελάχιστα ενοχλείται αν δίπλα του περνούν γυναίκες με μαντίλες, εβραίοι με σκουφάκια ή έλληνες με φουστανέλες, επειδή ο γάλλος στερείται πολυπολιτισμικών παραδόσεων δεν αποκλείεται να αντιδράσει νευρικά, σπασμωδικά και φανατικά. Αυτά είναι τα αίτια των πρόσφατων μέτρων της γαλλικής κυβέρνησης στα οποία αναφέρθηκε ο αρχηγός της Ελλαδικής Ορθόδοξης Εκκλησίας όταν -αν ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος μου επιτρέπει να διερμηνεύσω τις θέσεις του- στηλίτευσε τα μέτρα της γαλλικής κυβέρνησης κατά της μαντίλας. Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι στην Ευρώπη υποβόσκουν ισχυρές αποσταθεροποιητικές τάσεις που κατά καιρούς εκδηλώνονται ως ναζισμός, εθνικισμός-σοβινισμός και ξενοφοβία. Οι πρόσφατες αποφάσεις της γαλλικής πολιτείας, ακριβώς, αποτελούν χαρακτηριστική αμήχανη και σπασμωδική αντίδραση κατά της ύστερης όξυνσης της πολυπολυτισμικότητας στα ευρωπαϊκά κράτη την οποία, όπως δείχνουν οι συχνές αυξομειώσεις των ποσοστών των ρατσιστικών κομμάτων, δεν φαίνεται να αντέχουν οι ηθικοκανονιστικές δομές των εξ αντικειμένου ελάχιστα ανεκτικών ευρωπαϊκών κοινωνιών. Και είναι βαθιά νυχτωμένοι, αν επικίνδυνα αιθεροβάμονες, αν κάποιοι αφελείς κοσμοπολίτες νομίζουν ότι νομικίστικες αντιλήψεις του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι αντισταθμίζουν την κοινωνική ανωριμότητα, το έλλειμμα ηθικής και την ιδεολογική σύγχυση στην Ευρώπη.
Συνοψίζω: το πρόβλημα της Γαλλίας είναι κατά συνέπεια πολύ διαφορετικό απ’ ότι κάποιοι ισχυρίζονται: Η αύξηση της πολιτισμικής ανομοιογένειας σε συνδυασμό με το ιστορικό έλλειμμα παραδοχών πολυπολιτισμικής και πολυθρησκευτικής συμβίωσης κατά καιρούς προκαλεί κοινωνική νευρική κρίση και σπασμούς, φαινόμενα για τα οποία κάποιος πρέπει να θλίβεται και όχι να ζηλεύει. Είναι κατ’ ουσίαν ομολογία των προαναφερθέντων βαθύτατων αντιφάσεων και ανισορροπιών του σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους τις ασθενείς πολιτισμικές δομές του οποίου ζηλεύουν μερικά ελληνικά στοχαστικά υποπροϊόντα ακραίων-αθεϊστικών νεωτερικών ιδεολογημάτων. Υπονομεύουν έτσι, τις βαθύτατες, υγιείς, πλουραλιστικές και δημοκρατικές παραδοχές των Ελλήνων των οποίων βασικός φορέας και εκφραστής είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία. Μόνο στους φανατισμένους και πνευματικά υπανάπτυκτους μονόλογους των ελλήνων κοσμοπολιτών που εκκολάπτουν το αυγό του φιδιού του ύστερου νεοελληνικού φασισμού ακούονται αντίθετοι ισχυρισμοί, γεγονός που κάνει κάποιο να διερωτηθεί κατά πόσον βαθύτερος πόθος μερικών είναι ενδεχομένως άλλος: Η συνειδησιακή απονεύρωση των ελλήνων, η αποδυνάμωση του κοινωνικού φρονήματος και η κατεδάφιση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους ή η παντελής καθυπόταξή του σε κάποια ηγεμονία όπως με φανατισμό υποστηρίζουν τα ψοφοδεή κατάλοιπα της κοσμοπολίτικης αριστεράς, οι ηρακλειδείς δηλαδή του ασυνάρτητου αναρχοαριστερονεοφιλελεύθερου ιδεολογικού τέρατος που ευδοκιμεί και ανθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Η εφήμερη αριθμητική τους υπεροχή είναι και ο δείκτης της ύστερης στοχαστικής και πολιτικής παρακμής στην Ελλάδα!
Αν και μερικοί εθελοτυφλούν, δεν χρειάζεται κάποιος να είναι θρήσκος για να καταλάβει την σημασία της μεταφυσικής πίστης στην κοινωνικοπολιτική συγκρότηση όλων των κοινωνιών. Ανεξαρτήτως της κοινωνίας στην οποία αναφερόμαστε, ο αντιθρησκευτικός φανατισμός είναι αναχρονισμός και επικίνδυνη στάση που στην Ελλάδα άρχισε να παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις. Σχεδόν όλοι οι πολίτες όλων των κοινωνιών είναι προικισμένοι με πνευματικό κόσμο του οποίου η πίστη στον θεό είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο μερικοί επιφανείς φιλόσοφοι των νεότερων χρόνων που αερολόγησαν περί του αντιθέτου βρίσκονται στο νεκροταφείο των ιδεών από το οποίο τα προαναφερθέντα ελληνικά στοχαστικά υποπροϊόντα τους αντλούν τα αυθαίρετα ιδεολογήματά τους. Σε οποιαδήποτε κοινωνία κι αν αναφερόμαστε, αν αμφισβητηθούν οι κρατούσες μεταφυσικές αντιλήψεις και εάν επιχειρηθούν αντιδημοκρατικές-τυραννικές για την πλειονότητα ηθικοκανονιστικές δομές αναπόδραστα θα προκληθούν κοινωνικές τριβές και θα αποδυναμωθεί η αναγκαία και μη εξαιρετέα εσωτερική πολιτική και κοινωνική ενότητα. Θα πρόσθετα ότι μπορεί κάποιοι επιφυλλιδογράφοι να αερολογούν ανεύθυνα αλλά οι πολιτικοί ηγέτες δεν έχουν την πολυτέλεια να «παίζουν με την φωτιά», δηλαδή με την πίστη των πολιτών, την νομιμοφροσύνη στην πατρίδα και τις πιστές στις παραδόσεις κοσμοθεωρίες των διαμορφωμένων κοινωνιών.
Κατά συνέπεια, κάθε πολιτικός ηγέτης που φιλοδοξεί να ηγηθεί μιας οποιασδήποτε κοινωνίας, είναι τίμιο και ορθό να δηλώνει δημοσίως, γενναία και ευθαρσώς εάν ο ίδιος είναι άθεος ή θρήσκος και να ξεδιπλώνει χωρίς αναστολές όλες τις πτυχές της ατομικής του κοσμοθεωρίας και των προσωπικών φιλοσοφικών παραδοχών. Είναι ορθολογιστικό, σ’ αυτό το πλαίσιο, να τοποθετείται με ακρίβεια και σαφήνεια για τον τρόπο με τον οποίο οι κρατούσες πνευματικές παραδοχές της κοινωνίας της οποίας φιλοδοξεί να ηγηθεί συνδέονται με την δική του αξίωση διακυβέρνησης της χώρας, με την σχεδιαζόμενη από αυτόν ή τους συνεργάτες του θέσπιση των νόμων που αφορούν την θρησκεία, την Εκκλησία και τις υπόλοιπες ηθικοκανονιστικές δομές της Πολιτείας. Αν και αναμφίβολα ο καθένας είναι ελεύθερος να είναι θρήσκος ή άθεος, η κοσμοθεωρητική, φιλοσοφική και ηθική διαμόρφωση του πολιτικού ηγέτη, με κανένα τρόπο δεν είναι προσωπική του υπόθεση και ασφαλώς είναι φυσιολογικό να του ζητείται να εκθέσει τις προσωπικές παραδοχές του στους ψηφοφόρους. Προσθέτω ότι οι θρησκευτικοί ηγέτες όλων των θρησκευτικών παραδοχών της Ελλάδας -τόσο της ορθόδοξης πλειονότητας όσο και των θρησκειών με μικρότερο ποίμνιο- όχι μόνο έχουν δικαίωμα αλλά επιπλέον έχουν υποχρέωση να ζητήσουν από τους επίδοξους ηγέτες να δώσουν εξηγήσεις για το πώς οι προσωπικές τους φιλοσοφικές παραδοχές σχετίζονται με συγκεκριμένα ζητήματα της διακυβέρνησης της χώρας. Αν μη τι άλλο, δεν έχουμε ανάγκη διαμάχης για «φουστανέλες» και «μαντίλες» που θα επαναλάβουν την πολιτική τραγωδία της αντιδημοκρατικής απαγόρευσης αναγραφής της θρησκευτικής πίστης στις ταυτότητες των πολιτών. Για όλους τους πιο πάνω και πολλούς άλλους λόγους οι επίδοξοι ηγέτες πρέπει να είναι «ανοικτό φιλοσοφικό τετράδιο», να ομολογούν αν είναι άθεοι, θρήσκοι ή ουδέτεροι και να εξηγούν τον τρόπο που οι προσωπικές μεταφυσικές πεποιθήσεις τους και οι προσωπικές κοσμοθεωρίες τους θα επηρεάσουν την διακυβέρνηση της χώρας. Αυτό ισχύει όλως ιδιαιτέρως αν η επικοινωνιακή δύναμη κάποιων υποψηφίων για τα ανώτατα αξιώματα επισκιάζει το πραγματικό ηθικοφιλοσοφικό τους περιεχόμενο και την πιθανή κρυφή ατζέντα αυτών και του περίγυρού τους που μελλοντικά θα μπορούσε να ματώσει την ελληνική κοινωνία.
Ο άθεος πολιτικός ηγέτης και η διακυβέρνηση της χώρας
Ο κοινωνικός ρόλος της θρησκείας και το νεκροταφείο των ιδεών
«Μαντίλες», ο Αρχιεπίσκοπος και το αυγό του φιδιού
Ρατσισμός και πολυπολιτισμικές κοινωνίες στην Ευρώπη
Θεοκρατία, γένεση του έθνους-κράτους και ορθοδοξία
Άθεος ηγέτης και κοσμικό κράτος
